Είμαι ο Χρήστος, λήπτης υπηρεσιών ψυχικής μόλις πρόσφατα μου αναγνωρίστηκε αυτό το δικαίωμα! Η Ψυχιατρική, η επιστήμη που φτιάχτηκε για να μας θεραπεύσει, στην πραγματικότητα μας είχε ξεχασμένους. Για πολλές δεκαετίες, όλοι –ειδικοί και μη-μιλούσαν για τον ψυχικά πάσχοντα εκτός από τον ίδιο.
Όμως, χωρίς τη συμμετοχή μας δε γίνεται… Και αυτό νομίζω ότι το καταλάβαμε όλοι, έστω και αργά. Άραγε είναι τυχαίο ότι την ώρα που η ψυχιατρική μεταρρύθμιση μοιάζει να γκρεμίζεται, όλοι θυμηθήκαμε τον ψυχικά πάσχοντα, σαν να είναι η τελευταία της ελπίδα και τον κάναμε επιτέλους μέρος του διαλόγου; Ενός διαλόγου που στο κάτω-κάτω αφορά τη δική του ασθένεια, τη δική του θεραπεία, τη δική του ζωή… Δε σας κρύβω ότι μου μοιάζει κάπως υποκριτικό αυτό! Αλλά κάλλιο αργά παρά ποτέ… Ευτυχώς, εγώ είχα την τύχη να ανήκω σε ένα Σύλλογο πιο σοφό από την επιστήμη. Ο Σ.Ο.Φ.Ψ.Υ. Ν. Σερρών εδώ και καιρό μας δίνει την ευκαιρία να γνωριστούμε πραγματικά με την κοινωνία, να μιλήσουμε ως ίσοι προς ίσο με τους συνανθρώπους μας, να διεκδικήσουμε όσα η ασθένεια μας στέρησε, αλλά και να αποκαταστήσουμε την αλήθεια. Για την αλήθεια που χάθηκε μέσα στους μύθους!
Ποιος μπορεί να αρνηθεί ότι η ψυχική ασθένεια είναι μέχρι και σήμερα πιο παρεξηγημένη από κάθε άλλη ασθένεια και εμείς, οι ψυχικά πάσχοντες, αδικημένοι σε εγκληματικό βαθμό; Ποιος δεν κουβαλάει μέσα του την εικόνα του “επικίνδυνου μανιακού” που σκορπά γύρω του τον τρόμο, γιατί είναι απρόβλεπτος και ικανός για τα πιο σκληρά εγκλήματα; Του “αποδιοργανωμένου σχιζοφρενή” που θεωρείται από όλους νοητικά υστερημένος, ανίκανος για εργασία και αθεράπευτος. Ή ακόμη την εικόνα του “γραφικού τρελού” που, αν και συμπαθητικός, τον κοροϊδεύει όλη η γειτονιά. Πάντα αναρωτιόμουν από πού προέρχονται αυτές οι άδικες εικόνες και πώς είναι τόσο γνώριμες ακόμα και σε όσους δε συνάντησαν ποτέ κάποιον ψυχικά άρρωστο στη ζωή τους, δε γνωρίστηκαν και δε μίλησαν μαζί του.
Μόνο όταν αρρώστησα και εγώ, κατάλαβα ότι τα σκληρά στερεότυπα, οι προκαταλήψεις και οι προσβλητικοί μύθοι που ακολουθούν την ψυχική ασθένεια έχουν χτίσει ένα τείχος γύρω μας με το όνομα «στίγμα» που δε μας επιτρέπει να έχουμε τη ζωή που μας αξίζει. Όποιον ακουμπήσει το στίγμα αυτό, κινδυνεύει να χαθεί… Καμιά φορά είναι πιο σκληρό και από την ίδια την ασθένεια! Γιατί το στίγμα είναι συχνά η αιτία για τις υποτροπές, την επιμονή των συμπτωμάτων και την επιδείνωση της ασθένειας. Είναι αυτό που γεμίζει τον ψυχικά ασθενή και την οικογένεια του με αισθήματα ντροπής, τον εμποδίζει να ζητήσει άμεση βοήθεια και του στερεί τις κοινωνικές ευκαιρίες που ο καθένας μας δικαιούται.
Ναι, είχα την ατυχία αυτό το στίγμα να ακουμπήσει και εμένα, να νιώσω το βάρος του στις πλάτες μου και να βιώσω τις καταστροφικές του συνέπειες. Μπορεί τότε να ταλαιπωρήθηκα, να κρύφτηκα, να στερήθηκα, να αδικήθηκα, ακόμη και να υποτροπίασα! Αλλά όπως βλέπετε, ευτυχώς δε χάθηκα… Δε νιώθω πια ντροπή για το πρόβλημα ψυχικής υγείας που κάποτε αντιμετώπισα αλλά αγανάκτηση για όλους αυτούς τους μύθους που χρόνια τώρα μεταμορφώνουν τον ψυχικά άρρωστο σε ένα επικίνδυνο άτομο, ικανό μόνο για καταστροφές. Και σήμερα είμαι εδώ, μπροστά σας, σαν ζωντανή απόδειξη αυτής της κοινωνικής αδικίας και έτοιμος να αποκαταστήσω την αλήθεια. Ελπίζω βέβαια να μη σας φαίνομαι επικίνδυνος, αποδιοργανωμένος ή γραφικός…
Δυστυχώς, οι μύθοι που βαραίνουν τη ψυχική ασθένεια είναι πολλοί και αφορούν κάθε πλευρά του ανθρώπου που βίωσε τον ψυχικό πόνο. Ο πρώτος μύθος παρουσιάζει τον ψυχικά πάσχοντα ατημέλητο, αποκρουστικό, ανίκανο να αυτοεξυπηρετηθεί και να έχει τον έλεγχο της ζωής του. Νομίζω ότι αρκεί να πιστέψετε στα δικά σας μάτια για να καταλάβετε ότι η αλήθεια απέχει πολύ… Ίσως όταν πρωτοεμφανίστηκε η ασθένεια, κάποια συμπτώματα να επηρέασαν για λίγο τον τρόπο ζωής μου. Αλλά εσείς ξέρετε πολλούς αρρώστους που να έχουν διάθεση να περιποιηθούν τον εαυτό τους όπως έκαναν πριν; Ένα συνάχι αρκεί για να αλλάξει όλο το παρουσιαστικό μας! Στο σημείο αυτό καθοριστικό ρόλο, εκτός από τη φαρμακευτική αγωγή, παίζει και η οικογένεια. Κάθε ασθενής, ακόμα και αυτός με γρίπη, έχει ανάγκη τη φροντίδα της οικογένειας του μέχρι να γίνει καλά και να πάρει και πάλι τον έλεγχο της ζωής του…
Ένας άλλος μύθος θέλει τον ψυχικά πάσχοντα σαν άτομο με διχασμένη προσωπικότητα. Σας διαβεβαιώνω ότι κάτι τέτοιο δε συμβαίνει! Ίσως στην περίοδο που τα συμπτώματα είναι έντονα και συχνά το άτομο να φαίνεται κάπως περίεργο, γιατί επηρεάζεται η σκέψη και η αντίληψη του, όχι όμως όλη η προσωπικότητα του. Είναι ο ίδιος άνθρωπος που ήταν και πριν αρρωστήσει… Ίσως κάποιες φορές άλλα λέει, άλλα κάνει και άλλα εννοεί, όπως λέει και το τραγούδι. Αλλά και ποιος από εμάς δεν το έχει κάνει! Τώρα που το σκέφτομαι, λέτε αργά το βράδυ να γίνομαι κάτι άλλο; Να μεταμορφώνομαι; Ελπίζω να γίνομαι τουλάχιστον ο Ρουβάς!
Ένας τρίτος μύθος θεωρεί τον ψυχικά άρρωστο νοητικά καθυστερημένο. Όμως, η ψυχική ασθένεια και η νοητική στέρηση είναι δύο τελείως διαφορετικές και ανεξάρτητες καταστάσεις.
Ένας άλλος μύθος έχει να κάνει με τις πραγματικές αιτίες της ψυχικής ασθένειας. Ωστόσο, κάποιοι δε δίστασαν να ενοχοποιήσουν την οικογένεια του ατόμου. Ίσως αυτό να αποτελεί τη μεγαλύτερη προσβολή για εκείνους τους ανθρώπους που ξαφνικά αναλαμβάνουν το δύσκολο ρόλο του φροντιστή. Στο ήδη λοιπόν ασήκωτο φορτίο τους προστίθεται και το αίσθημα της ενοχής, αφού ο μύθος λέει ότι οι ίδιοι έβλαψαν τους αγαπημένους τους ανθρώπους. Γι’ αυτό, η οικογένεια του πάσχοντα έχει ανάγκη από κατανόηση, υποστήριξη και εκπαίδευση για να μπορέσει να του προσφέρει τη σωστή φροντίδα. Άρα, ένα κακό οικογενειακό περιβάλλον, μια ερωτική απογοήτευση, μια σχολική αποτυχία δε μπορούν να προκαλέσουν από μόνα τους σοβαρή ψυχική ασθένεια. Και ευτυχώς γιατί στην άλλη περίπτωση φοβάμαι ότι εδώ θα ήμασταν περισσότεροι ομιλητές παρά ακροατές!
Κάποιος άλλος μύθος αποκλείει τον ψυχικά πάσχοντα από το βασικό δικαίωμα του κάθε ανθρώπου να εργαστεί. Τον θεωρεί ανίκανο να δουλέψει, να δημιουργήσει, να προσφέρει και άρα να ζήσει με αξιοπρέπεια. Στο σημείο αυτό υπάρχει η νομοθετική αντίφαση, αν όχι παγίδα. Κάθε ψυχικά πάσχων δικαιούται μια φτωχή αναπηρική σύνταξη, την οποία όμως θα χάσει σε περίπτωση που επιχειρήσει να εργαστεί. Αυτό αρχικά ίσως μοιάζει λογικό, αλλά δεν είναι έτσι. Γιατί η σύνταξη αυτή όχι μόνο τον καθιστά “ανάπηρο” στα μάτια όλων αλλά ταυτόχρονα τον εξαναγκάζει να επαναπαύεται σε αυτή του την αναπηρία. Αλλά πώς μπορεί να επαναπαύεται ένας νέος άνθρωπος, γεμάτος ανησυχίες και ικανότητες, όνειρα και ελπίδες που λαχταρά να δουλέψει; Ο φόβος του ψυχικά ασθενή μη χάσει την “ασφάλεια” μιας εξευτελιστικής σύνταξης των 200 ευρώ το μήνα σε περίπτωση που ξαναρρωστήσει τον φυλακίζει τελικά στην αναπηρία που του έχουν χρεώσει για το υπόλοιπο της ζωής του… Όπως καταλαβαίνετε, ούτε να αρρωστήσει δε μπορεί κανείς με την ησυχία του!
Ένας άλλος μύθος λέει πως η ψυχική ασθένεια είναι αθεράπευτη και τα άτομα που αρρώστησαν δε θα γίνουν ποτέ καλά. Κι όμως… Με την κατάλληλη θεραπεία, τα συμπτώματα μπορούν να αντιμετωπιστούν απόλυτα και το άτομο να έχει μια φυσιολογική ζωή. Όμως φαίνεται ότι και εδώ η ψυχική ασθένεια αποτελεί εξαίρεση! Σε κάθε άλλη περίπτωση όλοι παρακαλούμε να βρεθεί θεραπεία, ενώ στη ψυχική ασθένεια δε μπορούμε να δεχτούμε ότι έχει βρεθεί. Σα να υπάρχει ένας άγραφος νόμος που λέει “μια φορά ψυχικά άρρωστος για πάντα άρρωστος”. Μήπως τελικά η αρρώστια του στίγματος είναι αθεράπευτη και γι’ αυτήν θα έπρεπε να βρούμε το “θαυματουργό χάπι”;
Ένας άλλος πάλι μύθος -κάπως αστείος κατά τη γνώμη μου- θεωρεί την ψυχική ασθένεια κολλητική. Πριν βιαστείτε να φύγετε γρήγορα από την αίθουσα ή να βγάλετε από τη τσάντα σας τα αντισηπτικά, σας βεβαιώνω ότι οι συγγενείς μου και οι φίλοι μου είναι απόλυτα υγιείς. Η ψυχική υγεία όλων μας δεν κινδυνεύει από τον ψυχικά άρρωστο, αλλά από τους ξέφρενους ρυθμούς της κοινωνίας μας.
Ο επόμενος μύθος έρχεται σα φυσική συνέχεια των προηγούμενων, αφού θεωρώντας εμάς αθεράπευτους και την ψυχική ασθένεια κολλητική, μας θέλει για πάντα κλεισμένους σε κάποιο ψυχιατρείο. Τάχα για να γίνουμε καλά! Όμως αμφιβάλλω για το αν ποτέ κάποιος ψυχικά ασθενής έγινε καλά μέσα στο άσυλο. Μάλλον το αντίθετο…Στο σημείο αυτό αδυνατώ και να αστειευτώ γιατί όποιος έχει ζήσει τη φρίκη του ασύλου τη θυμάται για πάντα…
Τελευταίο άφησα επίτηδες το πιο κοινό, άδικο και σκληρό μύθο που θέλει τον ψυχικά πάσχοντα επικίνδυνο. Γιατί ποιος θα προσλάβει στη δουλειά του τον βίαιο σχιζοφρενή που όλοι φοβούνται; Πώς να μη ντρέπεται η οικογένεια, όταν όλοι τον αποφεύγουν; Πώς να μη του αξίζει να κλειστεί για πάντα στο ψυχιατρείο όταν είναι ικανός να προκαλέσει τόσα κακά; Γιατί να μη έχει και διχασμένη προσωπικότητα; Έτσι, οι άνθρωποι που πάσχουν από σοβαρές ψυχικές ασθένειες, όπως για παράδειγμα από σχιζοφρένεια, θεωρήθηκαν επικίνδυνοι για την κοινωνία. Παρόλα αυτά, σύγχρονες και επίσημες έρευνες σπάνε το μύθο αυτόν που χρόνια βαραίνει την ψυχική νόσο και τη στιγματίζει ανεπανόρθωτα, φανερώνοντας ότι οι ψυχικά πάσχοντες δεν είναι περισσότερο επικίνδυνοι από τους υγιείς.
Αυτή είναι λοιπόν η παραμορφωμένη “πραγματικότητα” της ψυχικής ασθένειας! Από την μια οι λανθασμένοι χειρισμοί κάποιων ειδικών και από την άλλη η έλλειψη ενημέρωσης που καλλιεργεί τους μύθους και αφήνει την κοινωνία στην άγνοια και την προκατάληψη. Όμως οι καιροί αλλάξανε και όλοι καταλάβαμε ότι δε μπορούμε να μιλάμε για ψυχική υγεία αν δε μιλήσουμε πρώτα για ψυχική ασθένεια…
Ωστόσο, τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης φαίνεται να εκμεταλλεύονται χρόνια τώρα το ενδιαφέρον του κοινού για αυτό το θέμα. Γιατί η ψυχική ασθένεια που εξισώνεται με τη βία, με το αίμα, με το έγκλημα, με τον εξευτελισμό “πουλάει”! Μάλλον αυτά τα συμφέροντα δε θα εξυπηρετούνταν αν μας την παρουσίαζαν όπως πραγματικά είναι. Ίσως τότε να μην μας έκανε τόσο μεγάλη εντύπωση.
Αναρίθμητα δελτία ειδήσεων, διαφημίσεις, πρωτοσέλιδα και άρθρα εφημερίδων, κινηματογραφικές ταινίες, βίντεο κλιπ, ακόμα και τραγούδια παρουσιάζουν άλλοτε με τον πιο προκλητικό και ύπουλο τρόπο τους ψυχικά ασθενείς ως άτομα απρόβλεπτα και βίαια. Κάθε φορά που βλέπω τον ψυχικό πόνο να παρουσιάζεται σαν επικίνδυνη τρέλα, εγώ νιώθω πάντα το ίδιο άσχημο συναίσθημα της προσβολής! Προσωπικά πιστεύω ότι είναι πολύ βολικό για όλους μας να αποδίδουμε τα πιο σκληρά εγκλήματα στους ασθενείς.
Ξανά ποτέ όμως μια ασθένεια δεν ενοχοποιήθηκε τόσο πολύ και δεν προκάλεσε τόσο παράλογες αντιδράσεις από την κοινωνία. Ξανά ποτέ μια ομάδων ασθενών δε πέρασε τόσα βασανιστήρια. Ίσως όλα αυτά να βασίζονται στον έμφυτο φόβο της τρέλας.. Αλλά ακόμη και ο φόβος μόνο μέσα από την αλήθεια μπορεί να θεραπευτεί! Ίσως η ζωντανή εικόνα που έχετε σήμερα μπροστά σας να είναι αυτή που θα διαλύσει μια για πάντα τις όποιες εικόνες είχατε μέχρι τώρα. Γιατί η εικόνα που στηρίζεται στο προσωπικό βίωμα, αρκεί από μόνη της για να θεραπεύσει!

Χρήστος E.
Λήπτης υπηρεσιών Ψυχικής Υγείας
Μέλος του ΣΟΦΨΥ Ν.Σερρών