Οι βασανιστικές ψυχιατρικές πρακτικές
Επιτέλους, είναι καιρός να αναγνωρίσουμε πολλές από τις ψυχιατρικές πρακτικές ως επιζήμιες πρακτικές που διαχωρίζουν τα ανθρώπινα όντα σε επιστήμονες και σε επιστημονικά αντικείμενα και υπό τη σκέπη της νομιμότητας ως ‘’επιστημονικές’’ παραβλέπουν τις απόψεις των ατόμων που αρνούνται την ‘’αντικειμενοποίησή’’ τους. Οι ομοιότητες των πρακτικών εξαναγκαστικής ψυχιατρικής με το βιασμό – αντικειμενοποίηση, κυριαρχία του σώματος και της θέλησης, παραβίαση των ορίων του εαυτού – καθιστούν τις εν λόγω πρακτικές διπλά τραυματικές.
Το 2008 ο Ειδικός Εισηγητής του ΟΗΕ για τα Βασανιστήρια διατύπωσε ένα πρότυπο για το διαχωρισμό μεταξύ νόμιμων ιατρικών πράξεων που προκαλούν πόνο και των πράξεων που μπορεί να αποτελούν βασανιστήρια ή κακομεταχείριση: Ενώ μια απολύτως δικαιολογημένη ιατρική πράξη μπορεί να οδηγήσει σε έντονο πόνο, οι ιατρικές πράξεις μη ανατρέψιμης φύσης, όταν δεν έχουν θεραπευτικό σκοπό ή όταν στοχεύουν στην βελτίωση ή επιδιόρθωση μιας αναπηρίας, ενδέχεται να αποτελούν βασανιστήρια και κακομεταχείριση εάν γίνονται εξαναγκαστικά χωρίς την ελεύθερη και κατόπιν ενημέρωση συγκατάθεση του ατόμου που υποβάλλεται σε αυτές.
Στην έκθεση αυτή περιλαμβάνεται πλήθος αναφορών σε πρακτικές εξαναγκαστικής ψυχιατρικής που μπορεί να αποτελούν βασανιστήρια ή κακομεταχείριση όπως είναι το ηλεκτροσόκ, η χορήγηση νευροληπτικών, η ψυχοχειρουργική, ο επ’ αορίστου εγκλεισμός σε ίδρυμα, η καθήλωση και η απομόνωση, η αναγκαστική άμβλωση και στείρωση (SRT 2008, par. 38, 40, 41, 44, 47, 49, 50, 55, 56, 57, 59, 60, 61-65, 70-76).
Τα δικαιώματα των ΑμεΑ
Το άρθρο 23 της Σύμβασης για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρίες ενισχύει το δικαίωμα όλων των ατόμων με αναπηρίες να δημιουργούν οικογένεια και να διατηρούν τη γονιμότητά τους σε ίση βάση με τους άλλους. Το άρθρο 12 επαναβεβαιώνει ότι τα άτομα με αναπηρίες έχουν οπουδήποτε το δικαίωμα αναγνώρισης της προσωπικότητάς τους στο νόμο καθώς και το δικαίωμα να απολαύουν την ικανότητα για δικαιοπραξία σε ίση βάση με τους άλλους, περιλαμβανομένης της πρόσβασης σε υποστήριξη που μπορεί να χρειάζονται κατά την άσκηση της ικανότητας τους για δικαιοπραξία.
Η Επιτροπή για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρίες περιέλαβε «την κατάργηση χειρουργικών παρεμβάσεων και θεραπειών χωρίς την πλήρη συγκατάθεση κατόπιν ενημέρωσης του ασθενούς» σε μια από τις πρώτες συστάσεις της σε Συμβαλλόμενο Κράτος.
Η Επιτροπή για τα Δικαιώματα των Παιδιών αναγνώρισε την αναγκαστική στείρωση κοριτσιών με αναπηρίες ως μια μορφή βίας και σημείωσε ότι τα Συμβαλλόμενα Κράτη στη Σύμβαση πρέπει να απαγορεύσουν δια νόμου την αναγκαστική στείρωση παιδιών με αναπηρίες. Η Επιτροπή εξηγεί επίσης ότι η αρχή του ‘’υπέρτερου συμφέροντος του παιδιού’’ δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να δικαιολογήσει πρακτικές που έρχονται σε σύγκρουση με την ανθρώπινη αξιοπρέπεια του παιδιού και του δικαιώματός του στη σωματική ακεραιότητα.
Η Επιτροπή για την Κατάργηση των Διακρίσεων κατά των Γυναικών θεώρησε την αναγκαστική στείρωση ως παραβίαση του δικαιώματος στην ελεύθερη συγκατάθεση που παραβιάζει το δικαίωμά της στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια και την σωματική και ψυχική ακεραιότητα. Η Επιτροπή διασαφήνισε ότι εκτός από τις περιπτώσεις σοβαρού κινδύνου κατά της ζωής ή της υγείας, η στείρωση των κοριτσιών – ανεξάρτητα από το αν έχουν κάποια αναπηρία – και των ενήλικων γυναικών με αναπηρίες χωρίς την πλήρη και ελεύθερη συγκατάθεσή τους κατόπιν ενημέρωσης, θα πρέπει να απαγορεύεται δια νόμου.
Η αναγκαστική στείρωση των γυναικών
Ο Ειδικός Εισηγητής του ΟΗΕ για τη βία κατά των γυναικών αναφέρει ότι η αναγκαστική στείρωση είναι μια μέθοδος ιατρικής εξουσίας της γονιμότητας των γυναικών που παραβιάζει τη σωματική ακεραιότητα και την ασφάλεια. Ο Ειδικός Εισηγητής του ΟΗΕ για τα βασανιστήρια τόνισε ότι η αναγκαστική στείρωση γυναικών με αναπηρίες μπορεί να αποτελεί βασανιστήριο ή απάνθρωπη μεταχείριση. Στο άρθρο 7 του Καταστατικού της Ρώμης του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου αναφέρεται ότι ο εξαναγκασμός σε στείρωση αποτελεί ‘’έγκλημα κατά της ανθρωπότητας ‘’όταν διαπράττεται ως μέρος ευρείας και συστηματικής επίθεση κατά οποιουδήποτε αμάχου πληθυσμού, εν γνώσει της επίθεσης.
Η Διακήρυξη του Πεκίνου για τα Δικαιώματα των ατόμων με αναπηρίες αναγνωρίζει την αναγκαστική στείρωση ως πράξη βίας και επαναβεβαιώνει τα δικαιώματα των γυναικών, περιλαμβανομένων και των γυναικών με αναπηρίες, να ιδρύσουν οικογένεια, να έχουν το υψηλότερο πρότυπο σεξουαλικής και αναπαραγωγικής υγείας και να λαμβάνουν αποφάσεις αναπαραγωγής χωρίς να αντιμετωπίζουν διακρίσεις, εξαναγκασμό και βία. Βάσει των παραπάνω, νόμοι, πολιτικές, οδηγίες και κανόνες ηθικής και δεοντολογίας όσον αφορά τις γυναίκες και τα κορίτσια με αναπηρίες θα πρέπει να διέπονται από το πνεύμα των παρακάτω συστάσεων: «Δεν θα πρέπει να γίνεται στείρωση χωρίς την ελεύθερη κατόπιν ενημέρωσης συγκατάθεση της ίδιας της γυναίκας.
Συγκατάθεση και ενημέρωση
Μόνο οι ίδιες οι γυναίκες με αναπηρίες μπορούν να δώσουν νομικά και ηθικά ισχύουσα συγκατάθεση για τη στείρωσή τους. Τα μέλη της οικογένειας (περιλαμβανομένου του συζύγου και των γονέων), οι δικαστικοί συμπαραστάτες, οι φροντιστές, οι επαγγελματίες υγείας, οι κυβερνήσεις ή άλλοι δημόσιοι λειτουργοί δεν μπορούν να συναινέσουν στη στείρωση για λογαριασμό καμίας γυναίκας.Η αναπηρία που προκύπτει από την ιατρική γνωμάτευση και η νομική ανικανότητα που είθισται ανεξέλεγκτα να κηρύσσεται από το δικαστήριο βάσει της ιατρικής γνωμάτευσης, δεν ακυρώνει την απαίτηση για ελεύθερη και κατόπιν ενημέρωσης συγκατάθεση της ίδιας της γυναίκας, ως μοναδική δικαιολογία για την υποβολή της σε στείρωση.
Για να μπορέσουν οι γυναίκες με αναπηρίες να συγκατατεθούν ελεύθερα στη στείρωσή τους θα πρέπει να διασφαλισθεί ότι έχουν λάβει τη σχετική ενημέρωση και ότι έχουν κατανοήσει ότι η στείρωση είναι μόνιμη και ότι υπάρχουν εναλλακτικές όπως για παράδειγμα ο οικογενειακός προγραμματισμός. Όλες οι πληροφορίες θα πρέπει να παρέχονται στη γυναίκα σε γλώσσα που καταλαβαίνει (προφορική, γραπτή και νοηματική) καθώς και με εναλλακτικούς τρόπους επικοινωνίας (Μπράιγ, απλή γλώσσα, ηχητικούς και/ή γραπτούς τρόπους).
Ο ιατρός που θα εκτελέσει τη στείρωση είναι υπεύθυνος να διασφαλίσει ότι η ασθενής ενημερώθηκε πλήρως για τους κινδύνους και τα οφέλη της διαδικασίας καθώς και για τις υπάρχουσες εναλλακτικές. Η στείρωση ως μέτρο πρόληψης μελλοντικής εγκυμοσύνης δεν αποτελεί ιατρική υπηρεσία έκτακτης ανάγκης και δεν δικαιολογεί μη-τήρηση των γενικών αρχών περί ελεύθερης κατόπιν ενημέρωσης συγκατάθεσης ούτε στην περίπτωση που μια μελλοντική εγκυμοσύνη ενδέχεται να θέσει σε κίνδυνο τη ζωή ή την υγεία μιας γυναίκας. Τα παιδιά δεν πρέπει ποτέ να υποβάλλονται σε στείρωση.
Το δικαίωμα στην αναπαραγωγή
Οι γυναίκες και τα παιδιά με αναπηρίες, περιλαμβανομένων και των αντιπροσωπευτικών τους οργανώσεων και δικτύων, πρέπει να συμμετέχουν στην αξιολόγηση και ανάπτυξη νομοθεσιών και άλλων μέτρων που στοχεύουν στη διασφάλιση απόλαυσης όλων των δικαιωμάτων τους, περιλαμβανομένων και των σεξουαλικών και αναπαραγωγικών δικαιωμάτων και του δικαιώματος δημιουργίας οικογένειας σε ίση βάση με άλλες γυναίκες και παιδιά.»
Η πρακτική της αναγκαστικής στείρωσης αποτελεί μέρος μιας ευρύτερης άρνησης αναγνώρισης ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Η ίδια άρνηση οδηγεί και στο συστηματικό αποκλεισμό των ατόμων με σοβαρά προβλήματα ψυχικής υγείας από προγράμματα αναπαραγωγικής και σεξουαλικής υγείας, σε περιορισμένη πρόσβαση εκούσιας επιλογής αντισυλληπτικών μέσων, σε αναγκαστική διακοπή της εμμήνου ρύσης, σε μειωμένη ιατρική παρακολούθηση των κυήσεων, σε ακούσιες αμβλώσεις και στη στέρηση του δικαιώματος στην μητρότητα και πατρότητα.
Οι πρακτικές αυτές πλαισιώνονται και ενισχύονται από τις παραδοσιακές κοινωνικές αντιλήψεις που χαρακτηρίζουν την αναπηρία ως προσωπική τραγωδία ή ως θέμα προς ιατρική διαχείριση και αποκατάσταση και η παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων των ατόμων με προβλήματα ψυχικής υγείας κορυφώνεται με την ευρέως διαδεδομένη πρακτική των δικαστικών συμπαραστατών που αποφασίζουν την αναγκαστική στείρωση για λογαριασμό των συμπαραστατουμένων.
400.000 άτομα με αναπηρίες στειρώθηκαν και άλλα 70.000 άτομα έγκλειστα ή με συγγενείς ανωμαλίες σκοτώθηκαν κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου κατ’ εφαρμογή του προγράμματος ευγονικής και ευθανασίας της Ναζιστικής Γερμανίας για την απαλλαγή από ‘’ανεπιθύμητα’’ στοιχεία του πληθυσμού και την πρόληψη απογόνων των ασθενών με ενδεχόμενες κληρονομικές παθήσεις.
Είναι καιρός να σταματήσει η αποστέρηση της ανθρώπινης υπόστασης και των ‘’δολοφονιών’’ που βασίζονται στη νομιμοποίηση της βίας με πρόσχημα την Ιατρική.