Ο Ειδικός Εισηγητής των Ηνωμένων Εθνών για τα βασανιστήρια και κάθε άλλη βάναυση, απάνθρωπη ή εξευτελιστική μεταχείριση ή τιμωρία, κος Juan Mendez, στην από 4 Μαρτίου 2013 Έκθεσή του δήλωσε μεταξύ άλλων ότι η στέρηση της ελευθερίας λόγω αναπηρίας δεν μπορεί να δικαιολογηθεί για λόγους προστασίας του προσώπου ή άλλων.
Μετάφραση της Δήλωσης του κου Juan E Mendez
Ειδικός Εισηγητής Για Τα Βασανιστήρια Και Κάθε Άλλη Βάναυση, Απάνθρωπη ή Εξευτελιστική Μεταχείριση ή Τιμωρία
22η συνεδρίαση του Συμβουλίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων / 3ο θέμα της Ατζέντας / 4 Μαρτίου 2013, Γενεύη
Κύριε Πρόεδρε, Διακεκριμένοι Εκπρόσωποι, Κυρίες και Κύριοι,
Είναι μεγάλη μου τιμή να απευθύνομαι σε αυτό το Συμβούλιο, για τρίτη φορά, υπό την ιδιότητά μου ως Ειδικός Εισηγητής των Ηνωμένων Εθνών για τα βασανιστήρια και κάθε άλλη βάναυση, απάνθρωπη ή εξευτελιστική μεταχείριση ή τιμωρία και σας …. ευχαριστώ για την εμπιστοσύνη σας στο πρόσωπό μου.
….
Η κύρια έκθεσή μου εστιάζει σε ορισμένες μορφές καταχρήσεων σε μονάδες υπηρεσιών υγείας που μπορεί να ξεπερνούν το κατώφλι της κακομεταχείρισης που ισοδυναμεί με βασανιστήριο, βάναυση, απάνθρωπη ή εξευτελιστική μεταχείριση ή τιμωρία. Η έκθεση ρίχνει φως σε συχνά μη ανιχνευμένες μορφές καταχρηστικών πρακτικών που λαμβάνουν χώρα υπό την αιγίδα των πολιτικών υγείας και τονίζει πώς ορισμένες θεραπείες έρχονται σε σύγκρουση με την απαγόρευση βασανιστηρίων. Η έκθεση επισημαίνει την υποχρέωση του κράτους να ρυθμίζει, ελέγχει και εποπτεύει τις πρακτικές ιατρικής φροντίδας ώστε να προλαμβάνεται η κακομεταχείριση υπό οιαδήποτε πρόφαση, οι πολιτικές που προωθούν αυτές τις πρακτικές καθώς και τα υπάρχοντα κενά προστασίας.
Κύριε Πρόεδρε,
Για να περιγραφεί πώς οι καταχρηστικές πρακτικές στις μονάδες υπηρεσιών υγείας μπορεί να αποτελούν βασανιστήρια εξετάζονται τα κύρια στοιχεία του ορισμού των βασανιστηρίων και η εφαρμογή τους στις μονάδες υπηρεσιών υγείας. Σημαντικές ερμηνευτικές και κατευθυντήριες αρχές όπως είναι η δικαιοπρακτική ικανότητα, η συναίνεση κατόπιν ενημέρωσης και το δόγμα της «ιατρικής αναγκαιότητας» αλλά και η έννοια των στιγματισμένων ταυτοτήτων παρέχουν χρήσιμες κατευθυντήριες αρχές για την κατανόηση του εύρους του προβλήματος και τα υποκείμενα αίτια που είναι κυρίαρχα στις περισσότερες από αυτές τις πρακτικές. Είναι σημαντικό τα Κράτη να διευκρινίσουν ότι οι εθνικοί νόμοι για την δικαιοπρακτική ικανότητα είναι συμβατοί με τα πρότυπα της Σύμβασης για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρίες. Η ελεύθερη και κατόπιν ενημέρωσης συγκατάθεση θα πρέπει να διασφαλίζεται σε ίση βάση για όλους χωρίς εξαιρέσεις, μέσω του νομικού πλαισίου και των δικαστικών και διοικητικών μηχανισμών και μέσω πολιτικών και πρακτικών προστασίας ενάντια στις καταχρήσεις. Κάθε αντίθετη νομική διάταξη που επιτρέπει τον εγκλεισμό ή την αναγκαστική θεραπεία σε μονάδες ψυχικής υγείας, περιλαμβανομένου και του εγκλεισμού ή της αναγκαστικής θεραπείας μέσω επιτροπείας και άλλων πρακτικών υποκατάστασης λήψης αποφάσεων, πρέπει να καταργηθεί.
Κύριε Πρόεδρε,
Παρά την αλματώδη πρόοδο που έχει σημειωθεί στην ανάπτυξη κανόνων για την κατάργηση των αναγκαστικών ψυχιατρικών παρεμβάσεων λόγω αναπηρίας που αποτελούν ένα είδος βασανιστηρίου και τις κατευθυντήριες γραμμές που παρέχει η Σύμβαση για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρίες, σοβαρές καταχρήσεις συνεχίζουν να λαμβάνουν χώρα στις μονάδες υπηρεσιών υγείας όπου οι επιλογές των ατόμων με αναπηρία συχνά αγνοούνται για το υποτιθέμενο «υπέρτερο συμφέρον τους» και όπου σοβαρές παραβιάσεις και διακρίσεις ενάντια στα άτομα με αναπηρίες μεταμφιέζονται ως «καλές προθέσεις» των επαγγελματιών υγείας.
Κατά τη θητεία μου ως Ειδικός Εισηγητής για τα Βασανιστήρια έχω ήδη δηλώσει ότι δεν υπάρχει καμία θεραπευτική δικαιολογία για την απομόνωση και την παρατεταμένη καθήλωση ατόμων με αναπηρίες σε ψυχιατρικά ιδρύματα. Τόσο η παρατεταμένη απομόνωση όσο και η καθήλωση αποτελούν βασανιστήρια. Στην έκθεση του 2012 (Α/66/88) ανέπτυξα το θέμα της απομόνωσης και ότι η έστω και για μικρή διάρκεια επιβολή της σε άτομα με ψυχικές αναπηρίες αποτελεί βάναυση, απάνθρωπη ή εξευτελιστική μεταχείριση.
Κύριε Πρόεδρε,
Ο απόλυτος σεβασμός της δικαιοπρακτικής ικανότητας κάθε ατόμου είναι το πρώτο βήμα για την πρόληψη των βασανιστηρίων. Όπως έχω ήδη αναφέρει, οι ιατρικές θεραπείες αυθαίρετου και μη αναστρέψιμου χαρακτήρα, όταν λείπει ο θεραπευτικός σκοπός ή όταν στοχεύουν να διορθώσουν ή να καταπραΰνουν μια αναπηρία, μπορεί να αποτελούν βασανιστήρια όταν επιβάλλονται ή χορηγούνται χωρίς την κατόπιν ενημέρωσης ελεύθερη συγκατάθεση του υποκειμένου.
Η στέρηση της ελευθερίας λόγω ψυχικής ασθένειας είναι αδικαιολόγητη. Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Σύμβαση για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, η ψυχική διαταραχή πρέπει να είναι κάποιας συγκεκριμένης σοβαρότητας για να δικαιολογήσει τον εγκλεισμό. Εγώ πιστεύω ότι η σοβαρότητα της ψυχικής ασθένειας δεν μπορεί να δικαιολογήσει τον εγκλεισμό ούτε να δικαιολογηθεί βάσει κινήτρων προστασίας της ασφάλειας του προσώπου ή των άλλων. Περαιτέρω, η στέρηση της ελευθερίας που στηρίζεται σε λόγους αναπηρίας και που προκαλεί σοβαρό πόνο ή δυστυχία εμπίπτει στις διατάξεις της Σύμβασης κατά των Βασανιστηρίων. Κατά συνέπεια, θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη παράγοντες όπως είναι ο φόβος και το άγχος που προκαλεί η για αόριστο χρόνο στέρηση της ελευθερίας, η αναγκαστική χορήγηση φαρμάκων ή ηλεκτροσόκ, η χρήση μέτρων καθήλωσης και απομόνωσης, η απομόνωση από την οικογένεια και την κοινότητα.
Κύριε Πρόεδρε,
Η Σύμβαση για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρίες παρέχει το πλέον ολοκληρωμένο πακέτο προτύπων για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρίες και είναι σημαντικό τα Κράτη να επανεξετάσουν το πλαίσιο κατά των βασανιστηρίων όσον αφορά στα άτομα με αναπηρίες υπό το πρίσμα της Σύμβασης για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρίες. Τα κράτη θα πρέπει να επιβάλλουν απόλυτη απαγόρευση όλων των αναγκαστικών παρεμβάσεων χωρίς τη συγκατάθεση των ιδίων των ατόμων με αναπηρίες, περιλαμβανομένης και της ψυχοχειρουργικής χωρίς συγκατάθεση, του ηλεκτροσόκ και των ψυχοτρόπων ουσιών βραχείας ή μακράς χορήγησης.
Η υποχρέωση παύσης των αναγκαστικών ψυχιατρικών παρεμβάσεων για λόγους αναπηρίας είναι άμεσης εφαρμογής και οι πενιχροί οικονομικοί πόροι δεν μπορούν να δικαιολογήσουν την αναβολή της άμεσης εφαρμογής της απαγόρευσης. Η αναγκαστική θεραπεία και νοσηλεία θα πρέπει να αντικατασταθούν από υπηρεσίες στην κοινότητα που ανταποκρίνονται στις ανάγκες που εκφράζουν τα ίδια τα άτομα με αναπηρίες και οι οποίες σέβονται την αυτονομία, τις επιλογές, την αξιοπρέπεια και την ιδιωτική ζωή τους.
Κύριε Πρόεδρε,
Τα κράτη πρέπει να καταργήσουν κάθε νόμο που επιτρέπει αυθαίρετες και μη αναστρέψιμες θεραπείες που είναι αναγκαστικές ή χορηγούνται χωρίς την μετά από προηγούμενη ενημέρωση ελεύθερη συγκατάθεση του ατόμου.
Κύριε Πρόεδρε,
Τα παραδείγματα που περιλαμβάνονται σε αυτήν την έκθεση αποτελούν ένα μικρό δείγμα μόνο του παγκοσμίου προβλήματος. Οι εν λόγω παρεμβάσεις πάντοτε αποτελούν τουλάχιστον εξευτελιστική μεταχείριση, συχνά πληρούν τα κριτήρια υπαγωγής τους στον ορισμό των βασανιστηρίων και πάντοτε απαγορεύονται από το διεθνές δίκαιο.
Όλες οι χώρες θα πρέπει να επιβάλλουν την απαγόρευση των βασανιστηρίων σε όλες τις μονάδες υπηρεσιών υγείας, δημόσιες και ιδιωτικές, δηλώνοντας ότι οι καταχρήσεις που λαμβάνουν χώρα στο πλαίσιο των υπηρεσιών υγείας μπορεί να ισοδυναμούν με βασανιστήρια, απάνθρωπη ή εξευτελιστική μεταχείριση ή τιμωρία, ρυθμίζοντας τις πρακτικές παροχής υπηρεσιών υγείας έτσι ώστε να προληφθεί κάθε είδους κακομεταχείριση και ενσωματώνοντας τις διατάξεις πρόληψης των βασανιστηρίων στις πολιτικές παροχής υπηρεσιών υγείας.
Η σημασία κατηγοριοποίησης των καταχρήσεων στις μονάδες παροχής υπηρεσιών υγείας ως βασανιστήρια και η εξέταση των καταχρήσεων στις μονάδες παροχής υπηρεσιών υγείας υπό το πρίσμα ενός πλαισίου πρόληψης των βασανιστηρίων παρέχουν την ευκαιρία κατανόησης των εν λόγω παραβιάσεων και επισημαίνουν τις θετικές υποχρεώσεις που έχουν τα κράτη να προλαμβάνουν, να διώκουν ποινικά και να επανορθώνουν τις παραβιάσεις. Περαιτέρω, επαναπροσδιορίζοντας τη βία και τις καταχρήσεις στις μονάδες παροχής υπηρεσιών υγείας ως απαγορευμένη κακομεταχείριση, παρέχεται στα θύματα και στους υποστηρικτές-συνηγόρους τους μεγαλύτερη νομική προστασία και επανόρθωση των παραβιάσεων ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Ελπίζω η έκθεσή μου για το 2013 να έχει ως αποτέλεσμα τη συζήτηση μεταξύ νομοθετών και υποστηρικτών-συνηγόρων και να τονίσει τα συμπληρωματικά μέτρα που απαιτούνται για τη ρύθμιση, έλεγχο και εποπτεία των πρακτικών παροχής υπηρεσιών υγείας με απώτερο στόχο την πρόληψη της κακομεταχείρισης υπό οιαδήποτε πρόφαση.